betreft: Rein Wiegers Ruiter

 

Rond het jaar 1800 vertrok Wieger Reins Ruiter met zijn gezin uit Wetering naar Tjalleberd om daar als veenbaas aan de slag te gaan. Maar Wieger overleed al spoedig in december 1803, en zijn zoon Rein Wiegers Ruiter (mijn over-over-overgrootvader) nam de veenbaasactiviteiten over. Uit notariële archieven blijkt dat Rein allerlei stukken klijnland (veenland) koopt, ook land om zijn huis op te bouwen, maar het was altijd de vraag, waar die percelen nu gelegen hebben. Ik wist dat deze vraag ooit beantwoord kon worden aan de hand van het kadaster, dat in 1832 werd ingevoerd.
Een onderzoek hiernaar zou vrij tijdsintensief zijn en heb ik altijd voor mij uitgeschoven. Maar tot mijn grote vreugde is onlangs de website hisgis.nl ingericht waarop de gegevens van het kadaster beschikbaar zijn gekomen. Dus nu kan de vraag beantwoord worden : Rein Wiegers Ruiter, waar heb je gewoond en geleefd?  

Het kadaster van 1832 beschrijft voor het eerst van elk perceel ligging, gebruik, grootte en eigenaar op gedetailleerde wijze. Het bestaat uit een register, de Oorspronkelijk Aanwijzende Tafel (OAT) genoemd, en losse kaarten (minuutplannen). Als we in de OAT van Tjalleberd zoeken komen we al snel de naam tegen van Rein Wiegers Ruiter.
We zien hier vijf percelen, genummerd 1486 - 1490, in eigendom van Rein Wiegers Ruiter, veenbaas te Tjalleberd. Het zijn twee stukken hooiland, een boomgaard, een huis met huisnummer 150 en een weiland. De oppervlaktes staat er achter. Als we deze percelen op de kaart opzoeken vinden we ze terug midden in het dorp Tjalleberd. 

Even voor de oriëntatie deze kaart uit 1849 van de grietenij Aengwirden.  We zien de weg door Aengwirden van linksonder naar rechtsboven lopen vanuit Heerenveen, onderaan de kaart. We komen dan achtereenvolgens door de dorpjes Terband, Luinjeberd, Tjalleberd en Gersloot. Boven Gersloot maakt de weg een scherpe bocht : de Luxterhoek. Deze weg is overigens al eeuwenoud. Van oudsher was het een middeleeuwse binnendijk, waarbij het land (hoogveen) ten zuiden van de dijk beschermd werd tegen het water van het laagveengebied aan de noordkant.


Bij verder doorspitten van de OAT vinden we nog veel meer percelen, waaronder de nummers 1494 en 1495 (bovenste pijl), waarop n&ocute;g twee huizen staan, onder de huisnummers 154 en 155. Het huis onder nummer 150 vind je bij de onderste pijl. In een van deze drie huizen moet Rein Wiegers dus gewoond hebben! Ik heb geprobeerd uit te zoeken of we op de tegenwoordige kaart van Tjalleberd deze panden terug kunnen vinden.

Ingetekend op de digitale kaart van 1832 (links) zien we hier de drie huizen met hun erf. De huizen 1 en 2 liggen aan de hoofdweg en na enig gepuzzel op basis van coordinaten vinden we ze op de huidige kaart terug, bij de pijl A. Huis nummer 2 is tegenwoordig een stuk groter.

Het huis en erf onder 3 zijn verdwenen. Ik heb hun positie in de huidige kaart bij B ingetekend.

In de kaart van 1832 heb ik bij 4 een water aangegeven, dat we op de huidige kaart terugvinden als een doorgetrokken sloot - tegenwoordig staat dit bekend als de Albert Mol's Menninge. Deze is gegraven nadat dit gebied ingepolderd is.

In de volkstelling van 1830 staat als adres van Rein Wiegers Ruiter en zijn gezin huisnummer 105. Ik vermoed hier een verschrijving, want 150 ligt veel meer voor de hand.

We weten nu dus met vrij grote zekerheid waar Rein Wiegers' huizen stonden. In mei 2006 heb ik Tjalleberd bezocht en heb ik de situatie ter plekke bekeken. Het was een openbaring! Een verslag daarvan vind je hier: Op bezoek bij Rein Wiegers Ruiter.

Naast deze percelen, praktisch aan de weg door Tjalleberd gelegen, heeft Rein nog een flink aantal andere percelen in zijn bezit. Een overzicht daarvan vindt u hier.
De roodgekleurde vlakken geven het grondbezit aan van Rein Wiegers Ruiter in 1832.
De witte streep door de rechteronderhoek is opnieuw de weg door Tjalleberd, tegenwoordig Aengwirderweg genaamd, maar toentertijd bekend als de Heerenweg. De oranje streep rechtsboven is de tegenwoordige Tijnjeweg, op de bovenste kaart aangegeven als Polderdijk. Onderaan is nog net de Hervormde Kerk te zien als wit blokje in een blauw vakje.

Van dit grondgebied bestonden veel percelen uit louter water - Rein had deze blijkbaar al uitgeveend. Daarmee was de waarde van deze percelen eigenlijk gereduceerd tot nul. De meer dan 1 km lange sloot die dwars door alle kavelstroken heen loopt is een bijzonder bezit. Ik neem aan dat Rein op een of ander manier hiermee de toegang tot het hele verveningsgebied in handen had, en hiervoor vaargeld kon vragen. Het kan ook heel goed zijn dat langs dit water de veenhopen stonden: grote schuren met ontelbare turven die wachten op verscheping naar elders.

Van het totale grondbezit van ruim 82.000 m2 bestaat maar liefst meer dan 70.000 m2 uit water.

Het is mogelijk dat het overzicht nog niet compleet is. De zoekfunctie van de hisgis website werkt niet goed, waardoor misschien niet alle percelen zijn gevonden.

VERHALEN

Onze familie heeft een aantal veenbazen gekend, waaronder Rein Wiegers Ruiter van Tjalleberd.

Zie ook : De Veenbazen