Kalender-perikelen


Bij de Baltische Ruyters kom ik in verschillende bronnen wel eens verschillen tegen bij de data van geboortes, huwelijken en overlijdens. Maar ook in gedrukte boeken kom ik wel eens dingen tegen, zoals dit:
Dit verschil bedraagt in de regel 12 dagen. Wat steekt daar achter?

Het heeft te maken met de overgang van de juliaanse naar de gregoriaanse kalender.

Het hele probleem met kalenders komt er op neer dat een tropisch jaar of zonnejaar - dat is de tijd waarin de aarde één omwenteling om de zon maakt - langer duurt dan 365 dagen. Een kwart dag langer om precies te zijn, en dus voegde men elke vier jaar een schrikkeldag toe, om alles weer met elkaar in overeenstemming te krijgen. Dit wordt de juliaanse kalender genoemd; van oorsprong is dit de oude Romeinse kalender, die vervolgens gebruikt werd in het grootste deel van de christelijke wereld.
Maar deze compensatie van één extra dag per vier jaar was te veel van het goede, waardoor er een hele langzame verschuiving van de dagen in een jaar optrad. Niet veel, namelijk 3 dagen per 400 jaar. De langste dag was ooit op 21 juni, maar viel in de loop der eeuwen steeds vroeger in het jaar, en dat was vooral voor de boeren merkbaar.

In 1582 werd met de invoering van de gregoriaanse kalender deze systematische afwijking gereduceerd, en eenmalig de opgelopen afwijking gecorrigeerd.  In de praktijk wordt het verschil tussen de beide kalenders opgelost doordat de gregoriaanse kalender per 400 jaar 3 schrikkeljaren minder telt dan de juliaanse kalender.
De opgelopen afwijking was rond 1560 circa tien dagen; die werden eenvoudigweg geschrapt.

Maar de invoering van de nieuwe tijdrekening was voor elk land en elk gewest verschillend. Zo voerde Gelderland de gregoriaanse kalender pas in 1700 in. Na 30 juni volgde 12 juli want inmiddels was de het verschil elf dagen. In Friesland ging het nog iets later, daar volgde op 31 december 1700 12 januari 1701. Bijkomend probleem was dat in een bepaald jaar sommige landen een schrikkeldag hadden konden hebben, en andere niet...

Rusland voerde de gregoriaanse kalender pas in 1918 in, nadat de bolsjewisten de macht in het land hadden overgenomen. De klok werd 13 dagen vooruit gezet, en zo komt het dat de oktoberrevolutie die op 25 oktober plaatsvond, in Rusland elk jaar op 7 november wordt gevierd.

Het probleem van de dubbele data waarmee dit verhaal begon is te wijten aan het feit dat de drukkerij in Duitsland stond, en die gebruikte de gregoriaanse datum. Het boek was bestemd voor de Baltische Duitsers, die intussen inwoners van Rusland waren geworden, die gebruikten nog de juliaanse kalender. En dus werden beide data genoteerd.

Maar er is nóg een probleem: bij oude doopdata staan in de kerkboeken natuurlijk de toenmalige juliaanse data. Latere genealogen en historici hebben deze data achteraf in hun geschriften gecorrigeerd naar gregoriaanse data. Soms staat het erbij, soms ook niet. En dus weten we van heel veel data niet op welke tijdrekening ze gebaseerd zijn. Ik probeer uitsluitend de juliaanse kalender te gebruiken.


Op Wikipedia staat een mooi overzicht van de invoeringsdata van de gregoriaanse kalender per land : https://nl.wikipedia.org/wiki/Lijst_van_invoeringsdata_van_de_gregoriaanse_kalender_per_land



Opmerkingen? Foutje gevonden?   Opmerkingen?
Meld het via het reactieformulier!